Czego oczekują dorastające dzieci od rodziców? Jakie wskazówki dorosłym daliby nastolatkowie, by rozmowa była szczera i konstruktywna? Postanowiłam wykorzystać znajomość z kilkoma młodymi osobami w wieku 16- 21 lat i zadałam im te pytania. Entuzjazm z jakim odpowiadali pokazał mi, że chyba naprawdę chcą wykrzyczeć dorosłym parę słów…
Według moich rozmówców główne błędy w komunikacji, popełniane przez rodziców to:
-wykład zamiast dialogu
-bagatelizowanie, powtarzanie takich zdań jak: „Nie martw się, to taki wiek”,„Wszystko przez ten internet”, „Zajmij się nauką, a nie głupotami”
-porównywanie z innymi, mówienie, że inni mają gorzej
-straszenie karą
-przerywanie wypowiedzi, zaprzeczanie: „Co ty mówisz? Wcale tak nie jest”, „Zobaczysz, będziesz w moim wieku to zrozumiesz, to ci przejdzie”
-traktowanie nastolatka jak małe dziecko, mówienie: „Jestem starszy i wiem więcej, ty nic jeszcze nie wiesz o życiu”
Sugestie dojrzewających osób to:
-„Potrzebuję wysłuchania, traktowania partnersko w rozmowie, próby zrozumienia, zainteresowania moim życiem”
-rodzice powinni respektować prywatność, nie naciskać kiedy nie chcę mówić
-aktywne słuchanie. Można też samemu zapytać swoje dziecko: czego oczekujesz ode mnie? Jak mogę pomóc?
-więcej szacunku
-pozwolić popełniać błędy, więcej zaufania
-zapewnić o wsparciu
-docenić
-pozwolić na indywidualność, pozwolić być sobą
-akceptować zmieniające się czasy, inne realia
Oczywiście relacja to więcej niż jedna strona. Dlatego warto przyjrzeć się rodzicowi – dorosłemu człowiekowi, który także może mieć wiele do „wykrzyczenia” i podobnie jak dziecko, często czuje się po prostu odrzucony. Z rozmów z wieloma rodzicami nastolatków oraz z własnego doświadczenia rodzica, dowiedziałam się o odczuciach, które mogą stanowić problemy w komunikacji z dojrzewającym dzieckiem. Zanotowałam następujące stwierdzenia:
-„Nie rozumiem problemu swojego dziecka, czuję bezsilność, zmęczenie”
-strach o życie dziecka
-złość i poczucie winy („Gdzie popełniłem błąd?)”
-„Jestem zawiedziona”
-zaskoczenie postawą dziecka, „Nie poznaję swojego dziecka”
-zmęczenie odpowiedzialnością, byciem strażnikiem
-niepokój, poczucie utraty kontroli nad swoim dzieckiem
-niezgoda na odmienną hierarchię wartości dziecka, brak akceptacji dla wyznawanych przez nastolatka wartości
-niedocenienie starań rodzica przez dziecko („Przecież ma wszystko”, „Przecież daję z siebie wszystko”
Nie chodzi tu o licytowanie się kto jest w relacji rodzic-nastolatek bardziej poszkodowany, komu ciężej znieść zmiany wynikające z dorastania. Chodzi o dostrzeżenie, że obie strony mają prawo do odczuwania takich emocji jak żal, złość czy zawód. Niezależnie od tego jak bardzo skomplikowane są stosunki w rodzinie, kluczowe wydaje się okazanie chęci zrozumienia swojego dziecka. To właśnie dobra wola by się porozumieć, może być początkiem zbudowania więzi na nowo.
Wielu rodziców boryka się z poczuciem winy mówiąc, że nie potrafią dostatecznie pomóc nastolatkowi w problemie, jaki przeżywa. Warto wtedy zdać sobie sprawę, że już sama troska to wsparcie. Najgorzej, gdy dorosłemu nie zależy na kontakcie z własnym dzieckiem, a takich sytuacji niestety nie brakuje.
Z pewnością pomocna jest wiedza na temat mechanizmów psychologicznych, jakie zachodzą podczas burzliwego okresu dojrzewania. Co takiego dzieje się z dorastającym człowiekiem? Dlaczego zachowuje się tak, jak nigdy wcześniej? Oto wybrane informacje z zakresu psychologii rozwoju człowieka:
Zmiany w okresie późnej adolescencji (16-23 lata)
Piętnastolatki manifestują niezadowolenie ze świata. To okres intensywnej walki z rodzicami. Natomiast już w przełomowym 16 roku życia następuje zwykle rozluźnienie. Pojawia się dystans do siebie i otoczenia. Następuje większe uspołecznienie. U 17 -latka zauważamy spadek intensywności konfliktu o autonomię. Na tym etapie lęki nie różnią się już wiele od lęków osób dorosłych.
Istotą zmian w późnej fazie dorastania jest stabilizacja rozwoju biologicznego -zakończenie dojrze-wania płciowego i psychicznego młodej osoby. Późniejszą fazę dorastania charakteryzują już nie gwałtowne zmiany, ale powolne oswajanie się z tymi zmianami i ich akceptowanie. Charakterystyczną cechą tego okresu życia jest zróżnicowanie ścieżek dochodzenia młodych ludzi do odkrywania tego, jakie funkcje społeczne chcą pełnić.
Najważniejszym procesem jest eksplorowanie, czyli poszukiwania i badania, najczęściej poprzez eksperymentowanie.
Pojawia się silny konflikt między potrzebą samodzielności, a ograniczeniami narzuconymi przez rodziców i zależnością materialną. Zderzenie ideałów z niedoskonałą rzeczywistością. Obserwujemy wiele sprzeczności.
Oczekiwania
Oczekiwania społeczne dotyczą przede wszystkim tego, by młody człowiek nieco się ustabilizował, podjął pewne decyzje. Najważniejszym zadaniem rozwojowym człowieka jest kształtowanie tożsamości, której istota tkwi w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie „Kim jestem?”
Młodzież ma poczucie niezrozumienia ze strony dorosłych, którzy traktują ich jak dzieci, którymi już nie są.
Rozwój jest procesem ciągłym. Zmiany powodują rozwój
Postęp rozwojowy późnej fazy dorastania: przejście od poszukiwania i intensywnego badania, ofert, zadań, ról i osób do coraz większej świadomości konsekwencji podejmowanych decyzji i w efekcie – do podejmowania zobowiązań. Po fazie negacji zasad następuje jednak stabilizacja.
Rozwój emocjonalny – od labilności emocjonalnej i wyrazistej ekspresji emocji do stabilizacji emocji i samokontroli ekspresji emocji
Rozwój myślenia – od młodzieńczego idealizmu i podporządkowania logice myślenia do myślenia etycznego i nastawienia realistycznego
Relacje z rodzicami – od pozycji zbuntowanego dziecka do pozycji niezależnego partnera
Relacje
Występuje intensywne szukanie partnera. Pomiędzy 17 a 18 rokiem życia większość grup, paczek rozpada się.
Zmiany biologiczne, rozwój poznawczy, rosnąca gotowość do angażowania się w bliskie relacje o charakterze intymnym, zmiana relacji z rodzicami w kierunku partnerstwa, stopniowo zmieniają nastolatka w osobę dorosłą. To w okresie późnego dorastania pojawiają się pierwsze związki nacechowane bliskością i intymnością. Następuje rozluźnienie więzi z rodziną i zwrócenie się ku rówieśnikom –separacja to naturalny proces prowadzący do samodzielności i dojrzałości. Rodzice tracą swój silny dotąd wpływ na bezpośrednie funkcjonowanie nastolatka. Nadal tworzą jednak kluczowe tło jego rozwoju.
Ważne z punktu widzenia roli rodziców w późnej fazie dorastania jest umożliwianie młodemu człowiekowi dokonywania wyborów i ponoszenia za nie odpowiedzialności oraz ufanie w zdolności poznawcze.
Zagrożenia
Potencjalne czynniki ryzyka, które mogą oddziaływać na przebieg procesu dojrzewania to m.in.: nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny, pogorszenie kondycji psychofizycznej, deficyt samokontroli emocjonalnej. Czynniki te mogą odgrywać istotną rolę, prowokującą pojawianie się zachowań ryzykownych.
Źródła:
-„Zarys Psychologii Rozwoju”, Anna Matczak, ŻAK W-wa 2003
-„Psychologiczna charakterystyka kryzysu wieku dorastania i jego konsekwencje dla rozwoju jednostki”, Piotr Oleszkowicz, 1988
-„Wprowadzenie do psychologii”, Gerd Mietzel, Gdańsk 2003
-„Encyklopedia Rodzice i Dzieci”, oprac. zbiorowe, Bielsko Biała 2002
-„Niezbędnik Dobrego Nauczyciela”, redakcja: prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska, Wydanie I Tom 6, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2014
Dorota Czyżo
